W rozważaniach książki kontynuuję studia nad aktywną rolą przeszłości w kształtowaniu jej historiograficznej reprezentacji. W 2009 roku opublikowałem rozprawę Brzemię przeszłości, w której przedstawiałem, w jaki sposób narracja historiograficzna jest reakcją na wyzwanie, jakie stanowi dla niej zło zaistniałe w przeszłości. W napisanej we współautorstwie z Marią Solarską monografii Doświadczanie przeszłości (2018) pisałem o spektralnej obecności przeszłości w teraźniejszości. W obecnych rozważaniach analizuję kategorię słowa przeszłości, które poprzedza słowo wypracowywane przez historiografię.

Biorąc na warsztat zagadnienia zła, fantomu oraz słowa, które przychodzą z przeszłości, wskazuję, że poznanie historiograficzne wytwarza obraz przeszłości na fundamencie tego, co z niej pochodzi. Przeciwstawiam się tym samym konstruktywistycznemu sposobowi rozumowania na temat poznania historiograficznego, o tyle, o ile według tego rozumowania przeszłość zdana jest na zabiegi poznawcze historiografii i znosi je bez oporu i skargi. Głos świadka oraz pozostałość przeszłości nie pozwalają się wmontować w obraz teraźniejszości historyka, która swobodnie prefiguruje oraz narratywizuje to, co było. Gdy rozpoczyna się badanie historiograficzne, przeszłość już jest zinterpretowana w słowie przychodzącym z niej. Potrzeba zrozumienia statusu słowa przeszłości w badaniu historiograficznym wynika również z dorobku współczesnych badań historiograficznych nad totalitaryzmem.

Oddawana do rąk czytelnika książka przedstawia namysł rozwijany w kontekście dzieła Paula Ricoeura (Pamięć, historia, zapomnienie), które ma charakter biblii problemu historiograficznej reprezentacji przeszłości rozważanej w kontekście pamięci i antropologii wskazującej na fundamentalną historyczność człowieka. Podczas lektury księgi Ricoeura nasunęła mi się idea wspólnoty jako wzajemnego krytycznego zapytywania, którą staram się przedstawić w niniejszym rozważaniu.

Od autora

„Spis treści”

„Wprowadzenie”