Monografia powstała w ramach projektu badawczego „Dualistyczne dziedzictwo jako podstawa tożsamości kultury europejskiej – studia kulturoznawcze”. Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki (nr N N109 105940).

Zaproponowałam w pracy ujęcie kultury europejskiej w postaci pewnego metaporządku, który określiłam mianem gramatyki kultury. Elementami owej gramatyki są wyróżnione i omawiane w pracy wzory kulturowe. Bogactwo i zróżnicowanie kultury europejskiej ujawniły dwie pary wzorów kulturowych składających się na ową gramatykę kultury europejskiej. W ramach owej gramatyki położyłam nacisk na dualizm postaw wartościujących i sposobów myślenia.
Co do dualizmu postaw wartościujących to omawiałam postawę człowieka zaangażowanego w „robienie świata i siebie”, przeżywającego swój świat, swoje czyny, zdarzenia, radości, smutki, porażki i sukcesy. Zajmowanie postawy zaangażowania, która leży u genezy każdej kultury i jest podstawowa dla człowieka i życia wspólnoty, wymaga silnej identyfikacji z wyobrażeniem świata właściwym wspólnocie, lokowania siebie „wewnątrz” tego uprzedmiotowionego wyobrażenia świata. Znajdując się „wewnątrz” świata, jest się zawsze stronniczym, broni się jakiś stanów rzeczy jako wartości lub się występuje przeciwko nim lub przeżywa – co najwyżej można być obojętnym wobec nich. Codzienna komunikacja potoczna jest ekspozycją tej postawy. W potocznej komunikacji spotykają się uczestnicy danej kultury, każdy ze swoją mową, swoją „mowo-światem”. Postawa zaangażowania jest pierwotna człowieka(nabywamy ją w pierwotnej socjalizacji od swoich opiekunów) i historycznie najstarsza. Myślenie magiczne i kultura magiczna wyczerpuje się w tej postawie.
Ukonstytuowanie się drugiej postawy: człowieka z dystansu obserwującego świat, umiejscowionego na „zewnątrz” i oglądającego świat tylko jako widowisko – dokumentuje filozofia Platona i postawa teoretyczna, którą on przydziela filozofii a która wytwarza reprezentacje świata. Oglądanie widowiska wiąże się z możliwością przyjęcia postawy sędziego, nie jest się stroną aktywną. Jednocześnie ma się możliwość oglądania pewnej nakreślonej całości, a nawet przyglądania się sobie umieszczonemu w tej całości w roli aktora. Do zajęcia takiej postawy, niezbędne jest wypracowanie dystansu względem postawy aktora zaangażowanego w wydarzenia czy też prokurującego je.
Jednocześnie rozpatrywany porządek kulturowy ułatwił mi przeprowadzanie rozważań o naszej kulturze współczesnej, unikając pogrążania się w drobiazgowej, empirycznej konkretności zdarzeń.

Anna Pałubicka