Książka przygotowana w ramach projektu 11H 11 004280 Filozofia polska XIX i XX wieku (moduł badawczy 1.1. Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki
MNiSW) realizowanego w latach 2012–2015.

Anna Brożek (ur. 1980) – filozof, pianistka, teoretyk muzyki; profesor w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego; autorka lub współautorka
kilkunastu książek i kilkudziesięciu artykułów z zakresu filozofii i jej historii oraz nauk o muzyce.

Wielkość Kazimierza Twardowskiego należy rozpatrywać w dwóch wymiarach: globalnym i lokalnym. Wymiar globalny — to jego trwałe miejsce w dziejach filozofii
światowej, jako ucznia Franza Brentana i jednego z twórców dwudziestowiecznej filozofii naukowej. Wymiar lokalny — to jego rola w kulturze i filozofii
polskiej.

Niniejsza książka zarysowuje ów wymiar globalny, ale w większej części poświęcona jest pewnym elementom lokalnego wymiaru wielkości Twardowskiego. Książka
podzielona jest na trzy części: „Myśliciel”, „Nauczyciel” i „Obywatel”, które wskazują zarazem na trzy główne role, jakie Twardowski odegrał w kulturze
polskiej: był bowiem zarazem oryginalnym myślicielem, charyzmatycznym nauczycielem i wzorowym obywatelem. W każdej części znajduje się rekonstrukcja tego,
jak sam Twardowski daną rolę wypełniał — oraz tego, co twierdził o jej dobrym wypełnianiu (ze „Wstępu”).

Książka przygotowana w ramach projektu 11H 11 004280 Filozofia polska XIX i XX wieku (moduł badawczy 1.1. Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki
MNiSW) realizowanego w latach 2012–2015.

Jacek Juliusz Jadacki — profesor tytularny, pracownik Instytutu Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego — jest autorem m.in. następujących książek:Spór o granice poznania. Prolegomena do epistemologii (1985), O rozumieniu. Z filozoficznych podstaw semiotyki (1989),Sławni Wilnianie. Filozofowie (1994), Metafizyka i semiotyka. Studia prototeoretyczne (1996),Orientacje i doktryny filozoficzne. Z dziejów myśli polskiej (1998), Aksjologia i semiotyka. Analizy i polemiki (2003),Polish analytical philosophy. Studies on its heritage (2009), Metodologia i semiotyka. Idee — metody — problemy (2010), Being and duty. The contribution o f 20^th-century Polish thinkers to the theory of imperatives and norms (2013), Filozofia polska XIX i XX wieku. T.
I-II (2015) i Polish philosophy of 19^th ad 20^th centuries. Heritage Studies (2016).

Są cztery miasta, bez których nie byłoby filozofii polskiej: Kraków, Wilno, Lwów i Warszawa. We Lwowie i Warszawie powstała filozoficzna Szkoła
Lwowsko-Warszawska: szkoła, która jest wizytówką naszej XX-wiecznej filozofii — i jeśli ktoś za granicą mówi „filozofia polska”, to ma na myśli właśnie
Szkołę Lwowsko-Warszawską.

Ale nie byłoby tej szkoły, gdyby nie wielowiekowa robota przygotowawcza — najpierw, począwszy od XIV wieku, w Krakowie, a dwa wieki później — w Wilnie.

Ośrodek wileński miał przy tym tak wyraźną »osobowość naukową« — zwłaszcza w XIX i XX wieku — że usprawiedliwione jest wyodrębnienie go z ogólnego nurtu
badań filozoficznych, prowadzonych w Rzeczypospolitej, i nadanie mu »specjalnego statusu« filozofii wileńskiej.

Niniejszy tom jest kolejnym przyczynkiem do opisania jego »osobowości«.

Publikacja jest rezultatem projektu finansowanego przez Polsko-Litewski Fundusz Wymiany Młodzieży z dotacji Ministerstwa Edukacji Narodowej — Obywatelskość 2.0
Publikacja współfinansowana przez Polsko-Litewski Fundusz Wymiany Młodzieży

Projekt „Wrocławskie ścieżki tolerancji” jest finansowany ze środków przyznanych przez Fundację na rzecz Nauki Polskiej na podstawie umowy nr 100/UD/SKILLS/2014 o wykorzystanie nagrody przyznanej w konkursie eNgage w ramach projektu SKILLS współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego.

Agnieszka Wieszaczewska

Wstęp

Projekt Wrocławskie ścieżki tolerancji realizowany był w Katedrze Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Wrocławskiego we współpracy z
Centrum Zrównoważonego Rozwoju Społeczności Wrocławia w okresie od stycznia do września 2015 roku dzięki wsparciu Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.
Uczestnicy projektu — uczniowie wrocławskich szkół ponadgimnazjalnych — mieli za zadanie eksplorować przestrzeń Wrocławia w
kontekście jego wielokulturowości, a na podstawie swoich dociekań — stworzyć własne ścieżki, które mogą zostać wykorzystane do spacerów badawczych,
uwrażliwiających uczestników na różnorodność kulturową, którą można odnaleźć we Wrocławiu. Zależało nam, aby uczniowie wcielili się w pewnym sensie w role
badaczy przestrzeni miejskiej, co związane było także z indywidualnym wyborem własnego tematu, metod badawczych, osób i miejsc, które zostały poddane
dociekaniu. Sam termin wielokulturowość może być interpretowany poprzez różne perspektywy. To, jak będzie prowadzony namysł nad
wielokulturowością każdej przestrzeni jest również determinowane tym, w jakim dyskursie będzie on prowadzony. Inaczej będzie ją rozumieć antropologia,
socjologia czy pedagogika, zupełnie inaczej będą o niej mówić specjaliści od marketingu, nauczyciele czy animatorzy społeczni. Marta Peisert proponuje
ogląd fenomenu wielokulturowości Wrocławia w trzech aspektach. Pierwsza łączy się z przekonaniem, że

[…] współcześnie każde rozwinięte cywilizacyjnie społeczeństwo jest na swój sposób wielokulturową hybrydą, ponieważ w jego języku, obyczajach, wierzeniach,
systemie aksjologicznym czy przestrzeni publicznej istnieją złoża, warstwy nakładających się elementów, które pochodzą z różnych epok historycznych lub
zostały zapożyczone od innych nacji, ich kultury czy religii.^[1]

Co więcej, autorka słusznie zauważa, że oprócz tradycyjnych wyznaczników wielokulturowości ludzkich zbiorowości (religia, narodowość, język etc.),
istnieje ich o wiele więcej. Wszak

[…] w obrębie współczesnych społeczeństw można na przykład wydzielić społeczności mieszkające w zamożnych dzielnicach i blokowiskach, ludzi wykształconych
i bez wykształcenia, nastawionych na odbiór kultury wysokiej i tych preferujących kulturę popularną. Można też przeprowadzić dychotomię na liberałów i
tradycjonalistów w kwestii rodziny, związków partnerskich, na ludzi młodych i starych […] — kryteriów tych podziałów […] jest o wiele więcej^[2].

Kwestię wyznaczania granic pomiędzy wszystkimi wymienionymi grupami pozostawimy na boku, w kontekście niniejszego artykułu nie jest to bowiem kwestia
istotna.

Drugim aspektem związanym ze współczesnym myśleniem o wielokulturowości jest pojmowanie jej jako funkcjonowanie na danym obszarze więcej niż jednej grupy
etnicznej. Może to być region (zwłaszcza przygraniczny), jak również całe państwa. W ramach tak rozumianej wielokulturowości wypracowano wiele modeli
współistnienia wielu różniących się między sobą społeczności, które zapewniać miały zgodną koegzystencję. Szczególnym przypadkiem są tu np. USA, gdzie
wypracowano różne koncepcje współistnienia wielu grup w ramach jednego organizmu państwowego^[3]. Ostatnim ramą interpretacyjną dla pojęcia wielokulturowości, którą wymienia Maria Peisert, jest rozumienie jej poprzez markę, promocję lub pewnego
rodzaju zabiegi, wokół których skonsolidować ma się tożsamość jakiejś grupy społecznej, w tym: mieszkańców miasta.

Wrocławskie ścieżki tolerancji
były projektem popularyzującym naukę, uczniowie uczestniczyli w warsztatach, które przybliżyły im metody i perspektywę wykorzystywaną w antropologii
kulturowej. Poznali więc wywiad jakościowy, mapowanie kultury a także to, w jaki sposób fotografia może być wykorzystana w badaniach społecznych. Były to
oczywiście jedynie wybrane metody, które w zależności od potrzeb i zainteresowań uczniów mogą być wzbogacane o kolejne strategie i perspektywy, oferowane
przez współczesną humanistykę i nauki społeczne.

Mam nadzieję, że niniejsza publikacja będzie dla Państwa inspiracją do wykorzystania nieformalnych metod edukacyjnych w nauczaniu treści związanych z
edukacją wielokulturową, edukacją regionalną, historią, wiedzą o kulturze i innych. Artykuły, które weszły w jej skład, zostały uporządkowane w dwóch
kategoriach. Jedna z nich to przede wszystkim inspiracje, pewnego rodzaju konteksty, które tworzą ramę do planowania zajęć. Druga kategoria przedstawia
narzędzia i metody, które mogą zostać z powodzeniem wykorzystane w edukacji wielokulturowej. Publikacja rozpoczyna się artykułem Kamili Kamińskiej, która
wprowadza Czytelnika w tematykę edukacji wielokulturowej oraz proponuje działania edukacyjne z uczniami, które opierają się na postaciach istotnych dla
historii Wrocławia. Monika Szeffler i Mateusz Dawiec skupili się na opisie konkretnego projektu, który został zrealizowany i miał sprzyjać kształtowaniu
postaw tolerancji wśród uczniów. Magdalena Pietrewicz przedstawiła działania oparte na antropologii performatywnej, a Mateusz Sikora przybliżył zalety,
jakie oferuje realizacja młodzieżowych projektów pozaformalnych w edukacji.

Druga część publikacji poświęcona jest metodom, które mogą zostać wykorzystane w edukacji wielokulturowej. Celina Strzelecka zaprezentowała możliwości
wykorzystania w edukacji gier fabularnych, a konkretnie LARP-ów (ang. live action role-playing). Paulina Galanciak skupiła się na fotografii jako
perspektywie, poprzez którą można z powodzeniem eksplorować wielokulturowość Wrocławia, oraz zaproponowała autorski cykl zajęć edukacyjnych. Wykorzystanie
map w prezentacji zebranych materiałów przedstawiła Agnieszka Lisowska, a Zuzanna Lelek zaprezentowała możliwości, jakie oferują nauczycielom nowoczesne
technologie. Artykuł Agnieszki Bułacik ukazuje w jaki sposób street art może stać się inspiracją do nauczania o różnorodności zauważalnej
w każdym mieście. Ostatni tekst, autorstwa Anny Chmiel, proponuje wykorzystanie kulinariów do uwrażliwienia uczniów na kulturowe zróżnicowanie miejskich
przestrzeni.

Chciałabym serdecznie podziękować wszystkim, dzięki którym projekt Wrocławskie ścieżki tolerancji mógł zostać zrealizowany, w szczególności
Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.